... kliknij w foto aby powiększyć ...
***********************************************
Na parterze mieścił się sklep papierniczy Carl Janowsky, który był w początkach XX w. właścicielem kamienicy lub jej części.
***********************************************
Widok na osiedle Sadebecka od strony ul. 11. Listopada. Od prawej: ul. Słowackiego, placyk przy ul. 11 Listopada i ul. Grota-Roweckiego. Zdjęcie nowo wybudowanego osiedla. Proj. Karl Erbs; wzniesione w latach 1925-1928 przez urząd miejski i „Gagfah-Baugesellschaft” ("Ostdeutsche Bauzeitung“)
... kliknij w foto aby powiększyć ...
***********************************************
Kaplica grobowa Sadebecków
Kaplica grobowa Sadebecków - to niewielka rotunda w stylu klasycystycznym wzniesiona w 1803 r. przez jeden z najznamienitszych rodów miasta Reichenbach. Kaplica stanowiła centrum ufundowanego przez Fryderyka Sadebecka pod koniec XVIII w. cmentarza ewangelickiego. Zbudowano go na planie zbliżonym do prostokąta. Otoczony był murem, do którego przylegały kaplice grobowe. Do dzisiejszego dnia jedyną jego pozostałością jest kaplica rodziny Sadebecków, której projektantem mógł być Leopold Niederäcker.
Friedrich Sadebeck uzależnił swą darowiznę dla miasta (czyli budowę cmentarza) od spełnienia estetycznych wymogów. Na własny koszt wybudował centralnie leżącą kaplicę, mury okalające cmentarz z kutymi żelaznymi wrotami i wytyczył kwatery grobów, przez co powstała surowa symetria. Poza tym płyty nagrobne mogły tylko leżeć, a dziedziczne grobowce mogły być zakładane tylko przy murze. Drzewom nie wolno było przekraczać wysokości 6 łokci. W ten sposób powstał cmentarz przypominający barokowy ogród.
Cmentarz przetrwał okres II wojny światowej (czyli hitlerowski terror) i został zlikwidowany dopiero przez tępe polskie komuchy w latach ’60 XX wieku. Polskie komuchy cmentarz zburzyły (inne cmentarze także), a z płyt grobowych zbudowali basen odkryty na peryferiach miasta i co tam jeszcze ?? !!
Obecnie na miejscu cmentarza znajduje się kiepskej jakości - niby park.
W 1805 roku znany dzierżoniowski kupiec Friedrich Sadebeck zakupił działki o powierzchni 0,793 ha, znajdujące się wówczas poza granicami miasta a obecnie pomiędzy ulicami Ignacego Daszyńskiego i Józefa Piłsudskiego, Rada Miejska miasta Reichenbach zgodnie z wolą Sadebecka utworzyła w tym miejscu cmentarz. Działki przystosowano do celów grzebalnych i miały służyć całej społeczności ewangelickiej. W miejscu najbardziej reprezentacyjnym a więc pośrodku na skrzyżowaniu ścieżek obsadzonych lipami wybudowano w stylu klasycystycznym Mauzoleum rodziny Sadebeck, według projektu D. Braunera. Była to budowla cylindryczna z plastycznymi pilastrami o kapitelach doryckich, zwieńczona kopułą krytą miedzią, wspartą na profilowanym gzymsie. Na jej szczycie umieszczono personifikację Nadziei, którą przedstawiono jako postać kobiecą z jedną ręką wspartą o kotwicę, drugą zaś wzniesioną ku niebu. Nekropolię, która miała kształt trapezu poświęcono 9 października 1805 roku. Wzdłuż murów cmentarza posadowiono kaplice rodowe a także miejsca zadumy o symbolice wanitatywnej. Środek zapełniły miejsca pochówku oznaczone drewnianymi tabliczkami. Ostatnich pochówków na tym cmentarzu dokonano w 1914 roku, z czasem cały teren przekształcając w park.
Pośród pochowanych na tym cmentarzu byli i są:
Friedrich Sadebeck, (1741 - 1819), branżą tekstylną zainteresował się w Wiedniu, gdzie wraz z greckim kupcem zaczął handlować macedońską bawełną. W Reichenbach istniała fabryka bawełny Hymanna, ale produkowała zbyt małą ilość tkaniny, toteż Sadebeck sprowadzał ją z garnizonu warszawskiego. W 1793 r. zorganizował przemysł nakładczy - pracowało dla niego 1200 warsztatów. W 1801 r. zdecydował się na założenie własnej fabryki, dla której sprowadził maszyny z Anglii.
Friedrich August Wilhelm Sadebeck (1770 - zm. 15 czerwca 1846 r.), był właścicielem dóbr ziemskich, nosił honorowy tytuł starszego radnego. Zajmował się historią miasta, napisał kronikę, którą doprowadził do 1843 r. Interesował się również przyrodą i należał do Śląskiego Towarzystwa Kultury Ojczyźnianej. Pochowano go w grobie rodzinnym. Imieniem zasłużonej dla Reichenbach rodziny nazwano osiedle mieszkaniowe budowane w okresie międzywojennym.
INNI ZACNI OBYWATELE MIASTA POCHOWANI NA CMENTARZU SADEBECKA W REICHENBACH
Thomas Friedrich Tiede urodził się 15 lipca 1762 roku w Pasewalk na Pomorzu. Do liceum uczęszczał w Świdnicy, następnie studiował w Halle. Po studiach przez 2,5 roku by inspektorem ds reformowania gimnazjum we Wrocławiu, potem przez rok był pastorem w Peterswaldau k. Reichenbach. W 1786 roku zostaje drugim pastorem w Reichenbach, a od stycznia 1823 roku został Pierwszym Pastorem. W jego niepozornym domu 27 czerwca 1813 roku Austria podpisała tajny sojusz z Rosją i Prusami przeciwko Napoleonowi. Zapadły tutaj decyzje o planach ostatecznego pokonania Napoleona. Umarł 22 stycznia 1824 roku i został z honorami pochowany na cmentarzu Sadebecka w Reichenbach. Należał on do Ligi Cnoty, tajnego związku antynapoleońskiego.
Grób rodziny Fraeger. Johann Friedrich Fraeger (zm. 21.01.1841 r.), przejął firmę po śmierci swojego ojca w 1821 r., specjalizując się dalej w wyrobach wełnianych i lnianych. 16 maja 1825 r. ufundował pierwszy zakład dla sierot, który do końca lat 50. XIX w. znajdował się na Rynku. Na jego utrzymanie kupiec zapisał w testamencie kwotę w wysokości 150 000 talarów. W sierocińcu znalazło opiekę 12 chłopców. W rodzinnym domu darczyńcy, po jego śmierci, mieściła się siedziba Deutsche Bank.
Grób rodziny Göling - pochowany tam kupiec Johann Goeling (ur. się w Dzierżoniowie 16.02.1767 r. - zm. 30.06. 1853 r.), znany był ze swej dobroczynności w dziedzinie szkolnictwa i opieki nad biednymi.
Kiedy wiosną 1808 roku w Królewcu powstał tajny związek antynapoleoński Tugendbund (Liga Cnoty), którego celem było krzewienie ducha Prus, patriotyzmu i przeciwdziałanie postanowieniom upokarzającego traktatu pokojowego z Tylży, przystąpiło do niego wiele miast tworząc na swoim terenie komórki. Jedną z nich była komórka w Reichenbach, do której należeli ludzie różnych stanów i wyznań, nie tylko z samego terenu miasta ale także okolicznych miejscowości. Wymienię w tym miejscu osoby, które należały do Ligi Cnoty ale jedynie z samego miasta, bowiem one z pewnością, jeżeli były ewangelikami, zostały pochowane na cmentarzu Sadebecka.
A byli to:
Thomas Friedrich Tiede, Pastor
Philipp Krüger, Poborca podatkowy
August Sadebeck, Kupiec
Joseph Neugebauer, Dr medycyny
Georg Siegmund Busch, Komisarz sądowy
Johann Gottlieb Domani, Dr medycyny
Johann Gottlieb Riedel, Kupiec
Christian Gottlieb Lampert, Zwierzchnik kościoła ewangelickiego
Ernst Karl Friedrich Jahn, Poborca celny i akcyzowy
Christian Gottlieb Felgenhauer, Zwierzchnik kościoła ewangelickiego
Joseph Heinisch, Kapłan
Johann Joseph Prior, Młynarski mistrz wagowy
Franz Gottwald, Kantor
Franz Großmann, Kupiec
Ernst Siegmund Franz Hausleutner, Aptekarz
Johann August Steiner, Kupiec
Franz Joseph Steiner, Kupiec
Melchior Kellner, Kupiec
Friedrich Benjamin Junge, Kupiec
Karl Wilhelm Bergmann, Kupiec
Karl Benjamin Saffe, Mydlarz
Gottfried Bithorn, Farbiarz
Gottlieb Polike, Właściciel gospody
Johann Jacob Illgner, Postrzygacz
Johann Gottlieb Bartsch, Kupiec
Benjamin Conrad Hübner, Garbarz
Benjamin Gottlieb Wagner, Garbarz
Ernst Hübner, Kupiec
Karl Benjamin Dobernitz, Ślusarz
Karl Benjamin Hartramph, Ogrodnik
Benjmain Gottlieb Weltz, Garbarz
Samuel Siegmund Seewald, Rajca
Johann Philipp Wuttke, Garbarz
Karl Wilhelm Rabs, Właściciel wybielarni
Hermann Heinrich Beer, Kotlarz
Gottlieb David Brauner, Miejski mistrz murarski
Karl Gottlieb Göhlich, Handlarz suknem
Christian Wilhelm Arlt, Kuśnierz
Emenuel Gottlieb Posch, Stolarz
Obecnie poza grobowcem rodzinnym Sadebecka, usytuowanym pośrodku, nie ma śladu po wspaniałych kaplicach, grobowcach, epitafiach czy przepięknych nagrobkach. Szkoda, że po tak licznej niegdyś ludności wyznania ewangelickiego, która tu zamieszkiwała, nie pozostało nic dla przyszłych pokoleń.
Klasycystyczna kaplica cmentarna rodziny Sadebecków. Pierwszy pochowany tutaj był młodszy syn Friedricha Sadebecka: porucznik Reinhold Sadebeck, zmarły 1805 roku. Leży tu sam nestor rodziny Friedrich Sadebeck - kupiec i przemysłowiec Reichenbach z branży tekstylnej (1741-1819) i jego starszy syn August Sadebeck rysownik i kolekcjoner, znawca sztuki, historyk regionalny, kronikarz miasta (1770 - 1846).
DZIERŻONIOWSKIE BARBARZYŃSTWO ...
Kamień upamiętniający barbarzyńsko zniszczonego, przez dzierżoniowskie komuchy z lat '60, cmentarz. Podobny kamień znajduje się w miejscu zniszczenia innego cmentarza, a mianowicie w parku otaczającym kinoteatr 'Zbyszek'. Pamiętam z dzieciństwa, że był tam cmentarz i pamiętam jak go burzono, a z płyt nagrobnych zbudowano basen odkryty na peryferiach Dzierżoniowa - basen na którym pracowałem jako ratownik i niejednokrotnie starałem się odczytywać napisy na kawałkach kamiennych płyt - choć większość była w nieznanym mi alfabecie hebrajskim.
Najdziwniejsze jest to, że cementarze te przetrwały czasy hitlerowskie
i zostały kompletnie zniszczone dopiero przez polskie komuchy !!
16 february, 2021, 18:26
Dear Jan,
Many thanks for this great blog. Stumbled on this when looking for Friedrich Sadebeck. So much good information on one page! It's fun to read - but I'm just getting started.
I am a descendant of the Sadebeck family (great, great, great ... grandfather), which I understood only recently from my grandfather's paper heritage. I would like to see if you can be contacted in this way. I still have a lot of questions because maybe I plan to write something about my "discovery".
I „discovered“ a lot about Friedrich Sadebeck in the papers archive of my grandfather who lived in Wroclaw until 1946. He wrote several articles and I was surprised about what I found in his heritage.
I've already started to write a book about Sadebeck.
The list of dead in the cemetery is also very interesting. I am interested in whether it was Sadebeck's contemporaries. The Bartsch, Gottwald, Wagner and Kellner families were close relatives of Sadebeck. (I was able to visit the Sadebeck grave once in 2018!)
Sadebeck was the owner of two houses at the market place, but I do not know which house was the one before the more famous “Sadebeck house”.
Once again your blog is so full of information - it's just amazing! Congratulations!
Have you seen "Friedrich Sadebeck" on Wikipedia?
I've already started to write a book about Sadebeck.
The list of dead in the cemetery is also very interesting. I am interested in whether it was Sadebeck's contemporaries. The Bartsch, Gottwald, Wagner and Kellner families were close relatives of Sadebeck. (I was able to visit the Sadebeck grave once in 2018!)
Sadebeck was the owner of two houses at the market place, but I do not know which house was the one before the more famous “Sadebeck house”.
Once again your blog is so full of information - it's just amazing! Congratulations!
Have you seen "Friedrich Sadebeck" on Wikipedia?
https://de.wikipedia.org/wiki/Friedrich_Sadebeck
Best regards from Munich – I am waiting to hear from you!
Best regards from Munich – I am waiting to hear from you!
Brigitte Kobayashi
(C) copyright
Proszę przesyłać uwagi, sugestie, propozycje zdjęć i tekstów bezpośrednio na adres: pawul70@gmail.com
Autor bloga dołoży wszelkich możliwych starań, aby prezentowane treści były prawdziwe oraz nie naruszały rzeczywistych praw osób trzecich, w tym praw autorskich (jeśli zostaną ujawnione, będą znane).
Zważywszy jednak jak działa światowy internet, itp. należy brać pod uwagę fakt, że często nie można powyższego zagwarantować. Dlatego błędne informacje – brak autorstwa fotografii, tekstów, dokumentów, itp. ujawnionych na tym blogu nie mogą być podstawą jakichkolwiek roszczeń bez uprzedniego kontaktu z autorem celem ustalenia faktów, itp.
**********************************************************
Please send comments, suggestions, photo and text suggestions directly to the following address: pawul70@gmail.com
The author of the blog will make every effort to ensure that the presented content is true
and did not infringe the actual rights of third parties, including copyright (if any disclosed will be known).
However, considering how the global internet works, etc., it should be taken into account that this often cannot be guaranteed. Therefore, incorrect information - the lack of authorship of photos, texts, documents, etc. disclosed on this blog cannot be the basis for any claims without prior contact with the author to establish the facts, etc.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz