!!
ta książka niebawem będzie dostępna --- Miasto założone zostało zapewne przed 1230 rokiem. Po raz pierwszy było wzmiankowane w dokumencie biskupa Tomasza I z 1258 r., wymieniającym gród nad Piławą. Dzierżoniów już na początku XIV w. stał się jednym z większych ośrodków księstwa świdnicko-jaworskiego.
Jaką miało wtedy nazwę - bo przecież nie było wtedy niemieckie - Reichenbach - czy było ?? Po raz pierwszy było wzmiankowane w dokumencie biskupa Tomasza I z 1258 r., wymieniającym gród nad Piławą. Jest w tym zapisie nazwa grodu ??
*13 lutego 1258 – pierwsza pisemna wzmianka o Reichenbach i kościele św. Jerzego.
*1290 – miasto otrzymało pieczęć przedstawiającą św. Jerzego zabijającego smoka na tle murów miejskich – obecny herb miasta.
*1291 – miasto przeszło pod władzę Piasta świdnicko-ziębickiego – Bolka I Surowego.
**
Obecna, polska nazwa miasta, została nadana dla upamiętnienia ks. Jana Dzierżonia – wybitnego śląskiego badacza pszczół.
FAKTY: https://pl.wikipedia.org/wiki/Jan_Dzier%C5%BCon
HISTORIA ZIEMI DZIERŻONIOWSKIEJ WCZEŚNIEJ REICHENBACH
Pierwsze pisane ślady o Dzierżoniowie (dzisiaj piszemy Dzierżoniów ale dawniej miasto miało inne nazwy RYCHBACH, REICHENBACH) pochodzą z lat 50-tych XIII w. Na początku swych dziejów Dzierżoniów podporządkowany był książętom wrocławskim, by wreszcie stać się jednym z czołowych ośrodków Księstwa Świdnicko-Jaworskiego. Stworzony w tym okresie układ urbanistyczny, z obszernym rynkiem, ratuszem oraz drogami wychodzącymi ze środków każdej pierzei widoczny jest do dziś.
Wiek XIV to stopniowe uzależnianie się Śląska od Korony Czeskiej. Przejście Księstwa Świdnicko-Jaworskiego pod rządy Pragi następuje w 1392 roku. Kolejne stulecie mija pod znakiem husyckiej rewolty, w wyniku której miasto, podobnie jak i cały region, pustoszone jest przez przemarsze zbrojnych band oraz epidemie.
W 1526 roku Królestwo Czeskie, z nim Dzierżoniów, przechodzi pod panowanie Habsburgów. W wieku XVI następuje rozwój handlu i rzemiosła oraz produkcja płótna i innych tkanin. Druga połowa tegoż stulecia oraz początek wieku XVII nazywane są nawet niekiedy „złotym wiekiem” miasta. Pomyślny okres kończy się w 1618 roku wraz z początkiem wyniszczającej Wojny Trzydziestoletniej. Kolejne 100 lat to czas względnego spokoju, przerwany wybuchem Wojen Śląskich (1740-1763). W ich wyniku Dzierżoniów, jak i większość Śląska, włączony zostaje do Prus. W latach 1816-1820 miasto staje się stolicą jednej z czterech rejencji prowincji śląskiej. W czasie panowania pruskiego Dzierżoniów zapisuje się na kartach europejskiej historii. W 1790 roku w Dzierżoniowie goszczą dyplomaci Prus, Austrii, Holandii, Anglii i Rzeczpospolitej. W trakcie drugiego spotkania w 1813 roku pojawiają się na ziemi dzierżoniowskiej koronowane głowy: król pruski Fryderyk Wilhelm III oraz car Aleksander I. W 1800 roku Dzierżoniów odwiedza też John Quincy Adams – poseł Stanów Zjednoczonych, późniejszy szósty prezydent Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej.
Wiek XIX – miasto wraz z regionem staje się centrum śląskiej produkcji włókienniczej.
W połowie wieku w wyniku kryzysu w tej branży u wrót miasta dochodzi do ostrych wystąpień robotników, które zapisano w historii jako Bunt Tkaczy Śląskich. Czerwcowe wydarzenia 1848 roku uwiecznione zostają później w dramacie noblisty Gerharda Hauptmanna.
W XIX stuleciu miasto dokonuje szeregu inwestycji komunalnych, powstaje wiele obiektów użyteczności publicznej i budynków prywatnych. W 1855 roku dociera tu linia kolejowa ze Świdnicy, a na przełomie XIX i XX wieku powstaje lokalna kolej sowiogórska łącząca Dzierżoniów z pobliskimi miastami. Na początku XX wieku Dzierżoniów jest szóstym co do wielkości miastem na Śląsku, dzięki włączeniu w jego granice miejscowości o nazwie Ernsdorf (obecnie Dzierżoniów Dolny).
Wiek ten to także dwie wojny światowe. W 1945 roku Dzierżoniów znajduje się na tzw. ziemiach odzyskanych włączonych do państwa polskiego. Rozwija się przemysł włókienniczy i elektromechaniczny, a Zakłady Radiowe „Diora” słyną ze swoich wyrobów, zarówno w kraju jak i za granicą. W wyniku zmian administracyjnych w 1975 roku Dzierżoniów wchodzi w skład województwa wałbrzyskiego.
W 1989 roku zmiany ustrojowe prowadzą do powołania samorządu gminnego dysponującego samodzielnością prawną. Przemiany gospodarcze lat 90-tch powodują upadek dużych przedsiębiorstw. Obecnie w strukturze przemysłowej miasta dominują przedsiębiorstwa małe i średnie. Za Program Kompleksowej Rewitalizacji Starego Miasta Dzierżoniów otrzymał tytuł „Miasto 2000”. Miasto to także pięknie oświetlone ulice, osiedla, parki i skwery. W 1999 roku Dzierżoniów znalazł się na trzeciej pozycji wśród najlepiej oświetlonych gmin w Polsce. W dziedzinie oświaty urząd realizuje program Samorządowej Szkoły Środowiskowej obejmujący m.in. dofinansowanie zajęć pozalekcyjnych, nagrody i stypendia dla najlepszych uczniów.
Kluczowe znaczenie dla rozwoju gospodarczego miasta ma istnienie od 1997 roku podstrefy Wałbrzyskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej INVEST-PARK. Stwarza ona korzystne i atrakcyjne warunki dla inwestorów. Małym i średnim firmom proponuje się pakiet ulg i preferencji dla przedsięwzięć gospodarczych. Poza tym w mieście opracowano i wdraża się w życie Wieloletni Plan Inwestycyjny, będący doskonałym narzędziem przy aplikowaniu po środki unijne.
W rankingu „Profesjonalna Gmina Przyjazna Inwestorom” Dzierżoniów dwukrotnie otrzymał najwyższe wyróżnienia, a w 2003 roku otrzymał tytuł „Gmina Fair Play–Certyfikowana Lokalizacja Inwestycji”.
Atutem miasta i niewątpliwie najważniejszym jego osiągnięciem jest uzyskanie przez Urząd Miasta w Dzierżoniowie w 1999 roku, jako pierwsza w Polsce jednostka administracji publicznej, Certyfikatu Systemu Zarządzania Jakością PN-ISO 9002:1996 oraz w 2003 roku – PN-ISO 9001:2001. W 2004 roku Urząd Miasta zostaje wyróżniony kolejnymi nagrodami: „Lider Zarządzania w Samorządzie Gminnym” a także Europejską Nagrodą Jakości EFQM.
Patroni Dzierżoniowa
Św. Jerzy żył na przełomie III – IV w. Służył w wojsku cesarza rzymskiego Dioklecjona. Gdy cesarz rozpoczął okrutne prześladowania chrześcijan wystąpił przeciwko niemu wyznając wiarę w Chrystusa. Cesarz skazał go za to na straszne męczarnie, w wyniku których zmarł 24 kwietnia 303 r. W tradycji kościelnej Św. Jerzy przedstawiany jest jako rycerz na koniu, walczący zwycięsko ze smokiem, stąd też uważany jest za patrona żołnierzy.
Jan Dzierżoń (1811–1906) – odkrywca teorii dzieworództwa pszczół, wybitny pszczelarz i uczony, organizator kółek pszczelarskich na Śląsku, połączonych później w Towarzystwo Pszczelarskie. Kolejnym po partenogenezie fundamentalnych osiągnięciem jest odkrycie zasad konstrukcji ula z ruchomą zabudową. Jan Dzierżoń zrewolucjonizował pszczelarstwo, znacznie zwiększając produkcję miodu zyskał światową sławę.
historia - 2
Dzierżoniów (Reichenbach) jest miastem o dobrze zachowanym, wykształconym w średniowieczu układzie urbanistycznym. Skala w dużej mierze zachowanej historycznej zabudowy, zarówno budowli sakralnych, użyteczności publicznej, czy domów mieszczańskich świadczy o znaczącej randze miasta w historii regionu.
Nie jest znana dokładna data lokacji miasta, ale uznaje się, że prawa miejskie Dzierżoniów otrzymał prawdopodobnie około połowy XIII w. Miasto założone zostało zapewne przed 1230 rokiem. Po raz pierwszy było wzmiankowane w dokumencie biskupa Tomasza I z 1258 r., wymieniającym gród nad Piławą. Dzierżoniów już na początku XIV w. stał się jednym z większych ośrodków księstwa świdnicko-jaworskiego. Oparty na rozwoju rzemiosła i handlu suknem rozkwit gospodarczy miasta przypadł na przełom wieków XVI i XVII. Wówczas nastąpił ożywiony ruch budowlany. Kres rozkwitu miasta położyła wojna trzydziestoletnia (1618 - 1648).
Sąsiednia wieś Ernsdorf [Dzierżoniów Dolny], połączono z Reichenbach, w kwietniu 1890 roku.
Ernsdorf (Hernesti villa) wiejska osada wzmiankowana w źródłach już w połowie XIII wieku tak samo jak miasto parafialne Rychbach (Reichenbach). Wieś ta przed włączeniem jej w granice administracyjne Reichenbach składała się z trzech zasadniczych części: miejskiej (Ernsdorf Städtisch); Klinkenhaus (Ernsdorf Klinkenhaus); królewskiej (Ernsdorf Königlich), oraz z dwóch majątków ziemskich. Od początku XIX stulecia następował wzrost znaczenia tej związanej z Reichenbach wsi. Wybudowano tutaj dworzec kolejowy. Lokowano coraz większą ilość budynków mieszkalnych, kompleksów fabrycznych i obiektów użyteczności publicznej. W 1876 r. nastąpiło połączenie trzech gmin Ernsdorf: miejskiej, królewskiej i Klinkenhaus. W roku 1889 Ernsdorf z liczbą 6042 osób, został włączony w granice administracyjne Reichenbach (6721 mieszkańców).
Niewiele wiadomo jednak o zabudowie wsi Ernsdorf. Najznaczniejsza w tym rejonie budowlą był w tym czasie z pewnością dwór, zwany Klinkenhaus od nazwy przepływającego obok i wpadającego od południa do Piławy potoku (Klinkenbach). Istniał on już wcześniej, choć znany ze źródeł pierwszy właściciel to dopiero Henryk von Raneck, który w 1595 roku spierał się z miastem o prawo połowu ryb w rzece Piławie. Sprawa trafiła do sądu mężów w Świdnicy, a ten rozstrzygnął, że von Reneck może korzystać z łowienia ryb tylko przez dwa dni w tygodniu. Na drodze pokojowej zrealizowało miasto zamiar pozyskania obszaru w Ernsdorf.
Friedrich Alfred Zimmermann w "Przyczynkach do opisania Ślaska" wydanym w 1785 roku tak pisał o Ernsdorfie: "Leży w pobliżu miasta i składa się z dwóch działów: Pierwszy należy do dzierżoniowskiej komandorii zakonu maltańskiego i posiada 2 szkoły, 7 chłopów, 173 chałupników i 1010 mieszkańców. Drugi dział jest własnością skarbu miasta Reichenbach i obejmuje 15 chłopów, 65 chałupników, 578 ludzi. Jest tu również dobro lenne, składające się z 1 chłopa i 2 chałupników, które należy do Gottfrieda Hoffmanna.
Pierwsze informacje dotyczące działalności człowieka na terenach obecnego powiatu dzierżoniowskiego dotyczą sąsiadujących ze sobą gór Raduni i Ślęży. Tam, według archeologów, miały zamieszkiwać ludy pogańskie. W przypadku Raduni do dziś zachował się kamienny wał kultowy z epoki brązu. Pierwszym ważnym ośrodkiem na tych ziemiach była Niemcza, która powstała prawdopodobnie w V w n.e. Wkrótce osada rozrosła się w potężny gród broniony przez potrójną palisadę drewnianą, a następnie przez mury obronne. Podobnie jak reszta tych ziem, Niemcza przechodziła kolejno we władanie czeskie czy polskie. W 990 r. Niemczę zdobyły wojska Mieszka I. Szerokim echem odbiła się natomiast tzw. Wielka Obrona Niemczy w 1017 r., kiedy to chciały ją podbić wojska cesarstwa niemieckiego. Determinacja i odwaga obrońców stały się sławne także daleko za granicą, a sama Obrona urosła do rangi symbolu obrony granic polskich.
Niemcza otrzymała niemieckie prawa miejskie ok. 1282 r. Sześć lat później tak samo przeszedł na nie Dzierżoniów, wtedy Rychbach („bogaty potok”). Na XIII i XIV w. datowane są także rodowody Mościska (osady położonej przy przeprawie), Owiesna, Ratajna, Bielawy, Pieszyc, Piławy czy Łagiewnik. W 1392 r. obszar obecnej ziemi dzierżoniowskiej, wskutek układów dynastycznych, przeszedł pod panowanie czeskie. Trudnym okresem była tzw. wojna husycka, kiedy to w 1428 r. prawdopodobnie spalono i splądrowano Dzierżoniów, Bielawę i inne okoliczne miejscowości. Nie lepiej było później, bo w latach 1431-1495 ziemie te pięciokrotnie przetrzebiła zaraza. Od 1526 r. tereny te znalazły się w granicach Austrii. Spokój i rozwój zakłóciła tym razem szalejąca w latach 1618-1648 w Europie wojna trzydziestoletnia. Praktycznie każdy przemarsz wojsk przez tereny ziemi dzierżoniowskiej kończył się paleniem, niszczeniem i grabieżą. Nie był to zdecydowanie czas na rozwój rzemiosła czy zwykłego codziennego życia. Dzierżoniów trafiał na zmianę pod panowanie protestantów i katolików, co kończyło się za każdym razem wygnaniem przegranych.
Po 1740 r. ziemie te przejęły Prusy. Austria, mimo podpisanego w 1742 roku pokoju, kilkakrotnie próbowała je odzyskać – najpierw w latach 1744-45, następnie w roku 1756. Udało się dopiero w 1757 roku, lecz nowy stan rzeczy nie trwał długo. W 1762 roku, po bitwie na terenie dzisiejszej Piławy Dolnej, Prusy odzyskały te ziemie. Warte odnotowania są dwie daty. W 1790 r. w Dzierżoniowie podpisano konwencję austriacko-pruską traktującą o wspólnej polityce wobec Rosji. Rozmowy odbywały się w nieistniejącej już kamienicy w Rynku. Z kolei w 1813 r. podpisano tu układ antynapoleoński. Rozmowy toczyły się w kamienicy przy dzisiejszej ulicy Krasickiego 27. Od 1871 r. ziemia dzierżoniowska stała się częścią zjednoczonych Niemiec. Stan ten trwał aż do zakończenia drugiej wojny światowej.
Cała okolica słynęła z tradycji włókienniczych. Rzemiosło rozwijało się bardzo prężnie przez wieki. Zahamowała je znacznie rewolucja przemysłowa, toczące się wojny oraz silna konkurencja w zachodniej części kontynentu. Początkowo tkacze, zrzeszeni w cechach lub pracujący indywidualnie, wiedli względnie spokojne życie. Na terenie Pieszyc, Bielawy czy Dzierżoniowa całe rodziny żyły tylko z tkactwa. Ich losy były związane z manufakturami. Powstawanie dużych zakładów tkackich sprawiło, że działalność indywidualna traciła sens. Na początku XIX w. bogaty przedsiębiorca Fryderyk Sadebeck zatrudniał w swoich zakładach blisko 10 tys. pracowników. Niestety, wspomniany już czynnik ekonomiczny, jakim była zachodnia konkurencja, ale także blokada kontynentalna, doprowadziły do stałego ograniczania produkcji, a co za tym idzie – także zatrudnienia i wysokości płac.
FAKTY: https://pl.wikipedia.org/wiki/Jan_Dzier%C5%BCon
historia - 1
Wiek XIV to stopniowe uzależnianie się Śląska od Korony Czeskiej. Przejście Księstwa Świdnicko-Jaworskiego pod rządy Pragi następuje w 1392 roku. Kolejne stulecie mija pod znakiem husyckiej rewolty, w wyniku której miasto, podobnie jak i cały region, pustoszone jest przez przemarsze zbrojnych band oraz epidemie.
W 1526 roku Królestwo Czeskie, z nim Dzierżoniów, przechodzi pod panowanie Habsburgów. W wieku XVI następuje rozwój handlu i rzemiosła oraz produkcja płótna i innych tkanin. Druga połowa tegoż stulecia oraz początek wieku XVII nazywane są nawet niekiedy „złotym wiekiem” miasta. Pomyślny okres kończy się w 1618 roku wraz z początkiem wyniszczającej Wojny Trzydziestoletniej. Kolejne 100 lat to czas względnego spokoju, przerwany wybuchem Wojen Śląskich (1740-1763). W ich wyniku Dzierżoniów, jak i większość Śląska, włączony zostaje do Prus. W latach 1816-1820 miasto staje się stolicą jednej z czterech rejencji prowincji śląskiej. W czasie panowania pruskiego Dzierżoniów zapisuje się na kartach europejskiej historii. W 1790 roku w Dzierżoniowie goszczą dyplomaci Prus, Austrii, Holandii, Anglii i Rzeczpospolitej. W trakcie drugiego spotkania w 1813 roku pojawiają się na ziemi dzierżoniowskiej koronowane głowy: król pruski Fryderyk Wilhelm III oraz car Aleksander I. W 1800 roku Dzierżoniów odwiedza też John Quincy Adams – poseł Stanów Zjednoczonych, późniejszy szósty prezydent Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej.
Wiek XIX – miasto wraz z regionem staje się centrum śląskiej produkcji włókienniczej.
W połowie wieku w wyniku kryzysu w tej branży u wrót miasta dochodzi do ostrych wystąpień robotników, które zapisano w historii jako Bunt Tkaczy Śląskich. Czerwcowe wydarzenia 1848 roku uwiecznione zostają później w dramacie noblisty Gerharda Hauptmanna.
W XIX stuleciu miasto dokonuje szeregu inwestycji komunalnych, powstaje wiele obiektów użyteczności publicznej i budynków prywatnych. W 1855 roku dociera tu linia kolejowa ze Świdnicy, a na przełomie XIX i XX wieku powstaje lokalna kolej sowiogórska łącząca Dzierżoniów z pobliskimi miastami. Na początku XX wieku Dzierżoniów jest szóstym co do wielkości miastem na Śląsku, dzięki włączeniu w jego granice miejscowości o nazwie Ernsdorf (obecnie Dzierżoniów Dolny).
Wiek ten to także dwie wojny światowe. W 1945 roku Dzierżoniów znajduje się na tzw. ziemiach odzyskanych włączonych do państwa polskiego. Rozwija się przemysł włókienniczy i elektromechaniczny, a Zakłady Radiowe „Diora” słyną ze swoich wyrobów, zarówno w kraju jak i za granicą. W wyniku zmian administracyjnych w 1975 roku Dzierżoniów wchodzi w skład województwa wałbrzyskiego.
W 1989 roku zmiany ustrojowe prowadzą do powołania samorządu gminnego dysponującego samodzielnością prawną. Przemiany gospodarcze lat 90-tch powodują upadek dużych przedsiębiorstw. Obecnie w strukturze przemysłowej miasta dominują przedsiębiorstwa małe i średnie. Za Program Kompleksowej Rewitalizacji Starego Miasta Dzierżoniów otrzymał tytuł „Miasto 2000”. Miasto to także pięknie oświetlone ulice, osiedla, parki i skwery. W 1999 roku Dzierżoniów znalazł się na trzeciej pozycji wśród najlepiej oświetlonych gmin w Polsce. W dziedzinie oświaty urząd realizuje program Samorządowej Szkoły Środowiskowej obejmujący m.in. dofinansowanie zajęć pozalekcyjnych, nagrody i stypendia dla najlepszych uczniów.
Kluczowe znaczenie dla rozwoju gospodarczego miasta ma istnienie od 1997 roku podstrefy Wałbrzyskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej INVEST-PARK. Stwarza ona korzystne i atrakcyjne warunki dla inwestorów. Małym i średnim firmom proponuje się pakiet ulg i preferencji dla przedsięwzięć gospodarczych. Poza tym w mieście opracowano i wdraża się w życie Wieloletni Plan Inwestycyjny, będący doskonałym narzędziem przy aplikowaniu po środki unijne.
W rankingu „Profesjonalna Gmina Przyjazna Inwestorom” Dzierżoniów dwukrotnie otrzymał najwyższe wyróżnienia, a w 2003 roku otrzymał tytuł „Gmina Fair Play–Certyfikowana Lokalizacja Inwestycji”.
Atutem miasta i niewątpliwie najważniejszym jego osiągnięciem jest uzyskanie przez Urząd Miasta w Dzierżoniowie w 1999 roku, jako pierwsza w Polsce jednostka administracji publicznej, Certyfikatu Systemu Zarządzania Jakością PN-ISO 9002:1996 oraz w 2003 roku – PN-ISO 9001:2001. W 2004 roku Urząd Miasta zostaje wyróżniony kolejnymi nagrodami: „Lider Zarządzania w Samorządzie Gminnym” a także Europejską Nagrodą Jakości EFQM.
Patroni Dzierżoniowa
Św. Jerzy żył na przełomie III – IV w. Służył w wojsku cesarza rzymskiego Dioklecjona. Gdy cesarz rozpoczął okrutne prześladowania chrześcijan wystąpił przeciwko niemu wyznając wiarę w Chrystusa. Cesarz skazał go za to na straszne męczarnie, w wyniku których zmarł 24 kwietnia 303 r. W tradycji kościelnej Św. Jerzy przedstawiany jest jako rycerz na koniu, walczący zwycięsko ze smokiem, stąd też uważany jest za patrona żołnierzy.
Jan Dzierżoń (1811–1906) – odkrywca teorii dzieworództwa pszczół, wybitny pszczelarz i uczony, organizator kółek pszczelarskich na Śląsku, połączonych później w Towarzystwo Pszczelarskie. Kolejnym po partenogenezie fundamentalnych osiągnięciem jest odkrycie zasad konstrukcji ula z ruchomą zabudową. Jan Dzierżoń zrewolucjonizował pszczelarstwo, znacznie zwiększając produkcję miodu zyskał światową sławę.
historia - 2
Dzierżoniów (Reichenbach) jest miastem o dobrze zachowanym, wykształconym w średniowieczu układzie urbanistycznym. Skala w dużej mierze zachowanej historycznej zabudowy, zarówno budowli sakralnych, użyteczności publicznej, czy domów mieszczańskich świadczy o znaczącej randze miasta w historii regionu.
Nie jest znana dokładna data lokacji miasta, ale uznaje się, że prawa miejskie Dzierżoniów otrzymał prawdopodobnie około połowy XIII w. Miasto założone zostało zapewne przed 1230 rokiem. Po raz pierwszy było wzmiankowane w dokumencie biskupa Tomasza I z 1258 r., wymieniającym gród nad Piławą. Dzierżoniów już na początku XIV w. stał się jednym z większych ośrodków księstwa świdnicko-jaworskiego. Oparty na rozwoju rzemiosła i handlu suknem rozkwit gospodarczy miasta przypadł na przełom wieków XVI i XVII. Wówczas nastąpił ożywiony ruch budowlany. Kres rozkwitu miasta położyła wojna trzydziestoletnia (1618 - 1648).
Kolejny okres świetności Dzierżoniowa trwał od około 2. poł. XVIII do 1945 r., osłabiony tylko w czasie I wojny światowej. Przez krótki okres, w latach 1816-20, miasto było stolicą jednej z rejencji prowincji śląskiej. II wojna światowa nie przyniosła większych strat w zabudowie starego miasta. Krytycznie ocenia się wyburzenie w latach 60. ubiegłego stulecia zniszczonej zabudowy północnej pierzei rynkowej, gdzie znajdowały się jedne z najstarszych kamienic oraz zastąpienie jej typową zabudową wielorodzinną.
Usytuowane na podsudeckim szlaku łączącym Zgorzelec z Nysą, na niewielkim wyniesieniu miasto założone zostało na planie owalnym, z rynkiem oraz siecią prostopadłych ulic. Wykształcony w średniowieczny układ przestrzenny miasta ograniczony linią murów miejskich zachowany jest do dzisiaj. Miasto otoczone zostało pod koniec XIII w. murami, które stanowią cenny przykład dobrze zachowanych miejskich, okazałych umocnień średniowiecznych. Mury wzmocnione zostały o dodatkowy pierścień zewnętrzny zapewne w 1. poł. XV wieku, a w 1633 r. o dodatkowe ziemne umocnienia i szańce. Nowożytne umocnienia miejskie w Dzierżoniowie tworzył podwójny pierścień kamienno-ceglanych murów, oddzielony fosą od zewnętrznych ziemnych szańców, z czterema bramami: Wrocławską (pn.), Ząbkowicką zwana też Piławską (wsch.), Wodopojową (pd.), Świdnicką (zach.), oraz basztami i półbasztami łupinowymi w wewnętrznym pasie murów.
Usytuowane na podsudeckim szlaku łączącym Zgorzelec z Nysą, na niewielkim wyniesieniu miasto założone zostało na planie owalnym, z rynkiem oraz siecią prostopadłych ulic. Wykształcony w średniowieczny układ przestrzenny miasta ograniczony linią murów miejskich zachowany jest do dzisiaj. Miasto otoczone zostało pod koniec XIII w. murami, które stanowią cenny przykład dobrze zachowanych miejskich, okazałych umocnień średniowiecznych. Mury wzmocnione zostały o dodatkowy pierścień zewnętrzny zapewne w 1. poł. XV wieku, a w 1633 r. o dodatkowe ziemne umocnienia i szańce. Nowożytne umocnienia miejskie w Dzierżoniowie tworzył podwójny pierścień kamienno-ceglanych murów, oddzielony fosą od zewnętrznych ziemnych szańców, z czterema bramami: Wrocławską (pn.), Ząbkowicką zwana też Piławską (wsch.), Wodopojową (pd.), Świdnicką (zach.), oraz basztami i półbasztami łupinowymi w wewnętrznym pasie murów.
Na terenie miasta znajdowały się dwa zamki, istniejące jeszcze w XVIII w.: usytuowany po południowej stronie kościoła farnego, w literaturze określany jako zamek wójtowski Hummelschloss (ruiny zabezpieczone w 1801 roku, obecnie nieistniejący) oraz książęcy przy Bramie Świdnickiej (ruiny zamku rozebrane w 1795 roku, na jego miejscu zbudowany kościół ewangelicki). Historyczny, ukształtowany w średniowieczu układ miasta na planie zbliżonym do koła, charakteryzuje się centralnie położonym, czworobocznym, obszernym rynkiem z blokiem zabudowy śródrynkowej i ratuszem oraz z siecią prostopadle wytyczonych ulic. Na południe od placu rynkowego usytuowany jest kościół parafialny pw. św. Jerzego - wzmiankowany już w 1258 roku, przypuszczalnie istniejący już w czasach przedlokacyjnych, a w obecnej formie wzniesiony w 1 poł. XIII w., rozbudowany w latach 1338-89 oraz gruntownie przebudowany w latach 1555-58.
W północnej części miasta znajduje się dawny kościół klasztorny augustianów-eremitów, obecnie rzymskokatolicki kościół pomocniczy pw. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny wraz z budynkiem klasztoru, wzniesiony zapewne w 2. ćw. XIV wieku. Na terenie zrujnowanego zamku książęcego przy bramie Świdnickiej w latach 1795-98 wzniesiono wg projektu czołowego śląskiego architekta Carla Gottharda Langhansa kościół ewangelicki. Monumentalna, wieżowa fasada kościoła zamknęła perspektywę wschodniego odcinka wychodzącej z Rynku ul. Świdnickiej. Obok, również na terenie zamku w końcu XIII lub w 1. poł. XIV w. wybudowano kaplicę. Obecną, neogotycką formę kaplica (obecnie rzymskokatolicki kościół pomocniczy p.w. Trójcy Świętej) uzyskała w wyniku odbudowy po pożarze w latach 1851-53. W 2. poł. XIII w. istniał już w Dzierżoniowie ratusz z sukiennicami. Przebudowany gruntownie został w latach 1873-75. Ratusz zajmuje część bloku śródrynkowego, a zachowana wieża gotyckiej budowli ratuszowej stanowi istotną dominantę w krajobrazie miasta.
Historyczna zabudowa staromiejskiego centrum Dzierżoniowa jest stosunkowo dobrze zachowana. Są to kamienice wznoszone w układzie pierzejowym, głównie trzy- i czterokondygnacyjne. Trzon budynków często średniowieczny czy nowożytny, elewacje o detalu historyzującym i secesyjnym. Najbardziej reprezentacyjne domy mieszczańskie zlokalizowane są przy Rynku – w południowej oraz wschodniej i zachodniej pierzei. Domy w pierzei północnej zostały wyburzone w latach 60. ubiegłego stulecia i zastąpione wielorodzinną zabudową blokową. Okazałością wyróżniają się domy rynkowe nr 18, 39 , 55, jak również narożne przy głównych ulicach odchodzących od Rynku, o adresach: ul. Ząbkowicka 2, ul. Świdnicka 2. Na szczególną uwagę zasługuje kamienica Rynek 39 – dawna własność kupca Melchiora Kellnera, w obecnej, klasycystycznej formie będąca przebudową domu renesansowego. Przebudowa miała miejsce w latach 1801-03 i była dziełem L. Niederäckera. W ciągu ostatnich trzech dekad XIX w. w obrębie murów miejskich miała miejsce szeroko zakrojona przebudowa kamienic zgodnie z wymogami przeciwpożarowymi. Powstawały okazałe budynki w układzie kalenicowym o fasadach z przewagą elementów neorenesansowych i neobarokowych. Zespoły takich kamienic zachowane są się przy ul. Świdnickiej i Wrocławskiej.
Z końcem XVIII w. rozpoczęto proces stopniowej likwidacji umocnień miejskich. W 1 poł. XIX w. rozebrano bramy miejskie. Na tych terenach od 1864 r. rozpoczęto zakładanie promenady. Urbanistyczny projekt założenia promenady powstał w 1879 r., autorstwa G. Herdena. Do czasów obecnych mury zachowane są w trzech odcinkach: południowo-zachodnim od wylotu ul. Świdnickiej do ul. I. Krasickiego, południowym i północno-wschodnim. Od południa wmurowane zostały dwa portale przeniesione z kamienic rynkowych pod koniec XIX w.: późnorenesansowy z 1569 r. oraz drugi manierystyczny z pocz. XVII w. oraz przeniesiony już w latach 60. XX w. renesansowy portal z 1569 r. Dwie przebudowane baszty w południowym i południowo-zachodnim odcinku murów, zaadaptowane zostały do celów przyrodniczych na pocz. XIX w. przez przedstawiciela jednej z najbardziej znamienitych rodzin kupieckich Dzierżoniowa Friedricha Augusta Sädebecka. Przed bramami miejskimi rozwinęły się przedmieścia. Przed bramą Świdnicką znajdował się cmentarz z kościołem. Około roku 1290, na przedmieściu ząbkowickim, zbudowany został kościół Bożogrobców p.w. św. Barbary, obok kościoła znajdował się klasztor ze szpitalem. Relikty budynków zachowane są w murach kamienicy przy ul. Ząbkowickiej 48.
W wyniku ożywienia budowlanego w mieście w 1 poł. XIX w. powstało wiele nowych budynków, w tym budynki użyteczności publicznej: dom bractwa strzeleckiego przy ul. Strzelniczej z 1820 r. oraz przytułek i szpital dla ubogich przy ul. Miodowej z 1824 r. W 1855 r. otwarto połączenie kolejowe Dzierżoniowa ze Świdnicą, w 1855 r. przedłużono linię kolejową do Ząbkowic, a w 1900 r. otwarto prywatną linię kolejową do Srebrnej Góry. Szybki rozwój przemysłu oraz intensywny wzrost liczby ludności w mieście przyczyniły się do rozwoju miasta poza obrębem murów miejskich. W 1890 r., dla pozyskania nowych terenów budowlanych, w granice administracyjne Dzierżoniowa włączono wieś Ernsdorf. Na obszarze tym budynki związane z miastem powstawały już wcześniej. Przy obecnej ul. Świdnickiej, w 1859 r., wzniesiony został okazały neogotycki gmach sierocińca ufundowany przez J.F. Frägera. W latach 80. XIX w. w tym rejonie zaczęła się pojawiać zabudowa willowa. Plan zabudowy ul. Świdnickiej zatwierdzono w 1897 r. Stała się ona najbardziej reprezentacyjną ulicą przedmieścia, zabudowaną okazałymi willami z rozległymi ogrodami. Równie bogatą zabudowę uzyskała ul. Pocztowa oraz ul. A. Mickiewicza z secesyjnymi budynkami, wśród których wyróżnia się budynek szkoły średniej dla dziewcząt (Höhere Mädchenschule), obecnie mieszczący Zespół Szkół nr 1. Nieco skromniejsze wille wzniesiono przy ul. Szkolnej i ul. I. Daszyńskiego. W związku z rozwojem miasta powstały liczne budynki użyteczności publicznej.
Wśród najważniejszych przedsięwzięć wymienić należy budowę szpitala Johanniter Krankenhaus – 1855 r., l. 60. XIX w.), synagogi – 1875 r.; budynku poczty – l. 1886-87, rzeźni miejskiej – 1878 r. Wzniesiono również liczne budynki szkolne: w latach 1894-95 zbudowana została szkoła ewangelicka przy ul. Garncarskiej (Evangelische Volsschule I), obecnie II Liceum Ogólnokształcące, w latach 1867-68 Królewska Szkoła Realna I Stopnia (Königlische Real Schule Erster Ordnung), obecnie I Liceum Ogólnokształcące przy ul. marsz. Józefa Piłsudskiego. W 1903 roku wzniesiony został okazały neogotyki gmach sądu (obecnie Komenda Powiatowa Policji) przy ul. Ząbkowickiej z usytuowanym na tyłach parceli budynkiem aresztu.
Około roku 1910 przy obecnej ul. Słowiańskiej 3 zbudowano szpital St. Josef Krankenhaus, obecnie Zakład Opiekuńczo-Leczniczy sióstr Elżbietanek. W końcu XIX i na początku XX w. Dzierżoniowie powstały duże zakłady przemysłowe. Dogodnym miejscem lokalizacji nowych zakładów były tereny po południowej stronie miasta z bliskością linii kolejowej oraz rzeki Piławy, w rejonie dzisiejszej ul. Batalionów Chłopskich. W 1868 r. usytuowano tutaj kompleks budynków młyna parowego, rozbudowany w 1934 roku. Około 1900 r. zbudowany został zespół zakładów włókienniczych Rosenberga.
Pod koniec XIX w. powstała nowa przemysłowa dzielnica przy obecnej ul. J. Kilińskiego (Peterswaldauerstrasse), gdzie usytuowano budynki nowej gazowni, browaru oraz zakładów włókienniczych. Również na terenie dzisiejszego Dzierżoniowa Dolnego powstały zakłady włókiennicze, przy ul. Brzegowej oraz Złotej. Po zakończeniu I wojny światowej miał miejsce intensywny rozwój budowlany miasta, głównie skupiony na budownictwie mieszkaniowym, w obrębie osiedli robotniczych. W latach 20. i 30. XX w. w zachodniej części miasta wzniesiona została dzielnica domów mieszkalnych (tzw. Osiedle Sädebecka - historyczna nazwa: "Sädebecksiedlung") wydzielone ulicami Gen. S. Grota-Roweckiego, J. Słowackiego i 11. Listopada, z ulicami Lipową, Marszałkowską i Brzozową (ok. 1925-35 r.). W latach 20. XX w. w południowo-zachodniej części miasta (południowa część ul. Batalionów Chłopskich), powstało osiedle domów jedno- i kilkurodzinnych w otoczeniu ogródków przydomowych. W latach 1931-34 przy ul. Ząbkowickiej powstało osiedle domów drewnianych wg projektu Metznera.
Wśród budynków użyteczności publicznej z okresu międzywojennego wyróżnia się kompleks dawnej szkoły rolniczej (Landwirtschafts-und Gewerbe-Schule) – zrealizowany w latach 1927-29, wg projektu K. Erbsa (obecnie Plac Konstytucji 3 Maja 5), oraz łaźnia miejska, wzniesiona w latach 1925-27, według projektu tego samego architekta (obecnie ul. H. Sienkiewicza 13).
Oprac. Bogna Oszczanowska, OT NID we Wrocławiu, 06.04.2017 r.
Bibliografia
Dzierżoniów. Studium historyczno-urbanistyczne miasta,
opr. Matejuk B., Rybka I., Wodzińska A., Wójtowicz M., Wrocław 1985 [mps w archiwum NID OT Wrocław].
Eysymontt R., Kod genetyczny miasta. Średniowieczne miasta lokacyjne Dolnego Śląska na tle urbanistyki europejskiej, Wrocław 2009, s.290-296.
Kaczmarek R., Brzeziński R., Dzierżoniów. Historia-Sztuka-Kultura. Przewodnik, Dzierżoniów 2010.
Kmiecik P., Architektura Dzierżoniowa XIX w., Wrocław, Fundacja Otwartego Muzeum Techniki, 2009.
Zabytki sztuki w Polsce. Śląsk, Warszawa 2006, s. 246-250.
***
Oprac. Bogna Oszczanowska, OT NID we Wrocławiu, 06.04.2017 r.
Bibliografia
Dzierżoniów. Studium historyczno-urbanistyczne miasta,
opr. Matejuk B., Rybka I., Wodzińska A., Wójtowicz M., Wrocław 1985 [mps w archiwum NID OT Wrocław].
Eysymontt R., Kod genetyczny miasta. Średniowieczne miasta lokacyjne Dolnego Śląska na tle urbanistyki europejskiej, Wrocław 2009, s.290-296.
Kaczmarek R., Brzeziński R., Dzierżoniów. Historia-Sztuka-Kultura. Przewodnik, Dzierżoniów 2010.
Kmiecik P., Architektura Dzierżoniowa XIX w., Wrocław, Fundacja Otwartego Muzeum Techniki, 2009.
Zabytki sztuki w Polsce. Śląsk, Warszawa 2006, s. 246-250.
***
Rittergut Klinkenhaus Zdjęcia przedstawia nieistniejącą już dawny dwór Klinkenhoff (Wioska Ernsdorf) Obecnie Dzierżoniów ul. Kopernika Mikołaja 11.Wieś ta przed włączeniem jej w granice administracyjne Reichenbach składała się z trzech zasadniczych części: miejskiej (Ernsdorf Städtisch); Klinkenhaus (Ernsdorf Klinkenhaus); królewskiej (Ernsdorf Königlich) Wybudowano tutaj dworzec kolejowy, budynki mieszkalne, kompleksy fabryczne i obiekty użyteczności publicznej.Dalsze plany rozszerzania granic miasta Reichenbach, przewidują przyłączanie kolejnych miejscowości. Miasto pozyska w ten sposób nowe tereny inwestycyjne. W 1890 r. nastąpiło połączenie trzech gmin Ernsdorf: miejskiej,królewskiej i Klinkenhaus w granice administracyjne Reichenbach.
***
Sąsiednia wieś Ernsdorf [Dzierżoniów Dolny], połączono z Reichenbach, w kwietniu 1890 roku.
Ernsdorf (Hernesti villa) wiejska osada wzmiankowana w źródłach już w połowie XIII wieku tak samo jak miasto parafialne Rychbach (Reichenbach). Wieś ta przed włączeniem jej w granice administracyjne Reichenbach składała się z trzech zasadniczych części: miejskiej (Ernsdorf Städtisch); Klinkenhaus (Ernsdorf Klinkenhaus); królewskiej (Ernsdorf Königlich), oraz z dwóch majątków ziemskich. Od początku XIX stulecia następował wzrost znaczenia tej związanej z Reichenbach wsi. Wybudowano tutaj dworzec kolejowy. Lokowano coraz większą ilość budynków mieszkalnych, kompleksów fabrycznych i obiektów użyteczności publicznej. W 1876 r. nastąpiło połączenie trzech gmin Ernsdorf: miejskiej, królewskiej i Klinkenhaus. W roku 1889 Ernsdorf z liczbą 6042 osób, został włączony w granice administracyjne Reichenbach (6721 mieszkańców).
Niewiele wiadomo jednak o zabudowie wsi Ernsdorf. Najznaczniejsza w tym rejonie budowlą był w tym czasie z pewnością dwór, zwany Klinkenhaus od nazwy przepływającego obok i wpadającego od południa do Piławy potoku (Klinkenbach). Istniał on już wcześniej, choć znany ze źródeł pierwszy właściciel to dopiero Henryk von Raneck, który w 1595 roku spierał się z miastem o prawo połowu ryb w rzece Piławie. Sprawa trafiła do sądu mężów w Świdnicy, a ten rozstrzygnął, że von Reneck może korzystać z łowienia ryb tylko przez dwa dni w tygodniu. Na drodze pokojowej zrealizowało miasto zamiar pozyskania obszaru w Ernsdorf.
Jan von Gellhorn z zamku w Pieszycach sprzedał w 1597 roku miastu swoją część Ernsdorf za 4000 talarów.
"U podnóża wzniesienia, trzysta, a może czterysta jardów od Dzierżoniowa leży wieś Ernsdorf, położona wśród drzew, przez którą przepływa mały strumień. Tam znajdowały się angielskie kwatery. Rezydencja cara mieści się w dużym budynku w Pieszycach "- tyle o wsi napisał Robert Semple, angielski kupiec, dziennikarz, a może nawet szpieg, więzień "śląskiego Gibraltaru". 31 VII 1813 roku został zwolniony i opuścił twierdzę, by znaleźć się w środku wielkiej polityki czyli w Reichenbach. Pozostawił on relację ze swego pobytu na Śląsku w roku 1813.
Friedrich Alfred Zimmermann w "Przyczynkach do opisania Ślaska" wydanym w 1785 roku tak pisał o Ernsdorfie: "Leży w pobliżu miasta i składa się z dwóch działów: Pierwszy należy do dzierżoniowskiej komandorii zakonu maltańskiego i posiada 2 szkoły, 7 chłopów, 173 chałupników i 1010 mieszkańców. Drugi dział jest własnością skarbu miasta Reichenbach i obejmuje 15 chłopów, 65 chałupników, 578 ludzi. Jest tu również dobro lenne, składające się z 1 chłopa i 2 chałupników, które należy do Gottfrieda Hoffmanna.
historia - 3
Pierwsze informacje dotyczące działalności człowieka na terenach obecnego powiatu dzierżoniowskiego dotyczą sąsiadujących ze sobą gór Raduni i Ślęży. Tam, według archeologów, miały zamieszkiwać ludy pogańskie. W przypadku Raduni do dziś zachował się kamienny wał kultowy z epoki brązu. Pierwszym ważnym ośrodkiem na tych ziemiach była Niemcza, która powstała prawdopodobnie w V w n.e. Wkrótce osada rozrosła się w potężny gród broniony przez potrójną palisadę drewnianą, a następnie przez mury obronne. Podobnie jak reszta tych ziem, Niemcza przechodziła kolejno we władanie czeskie czy polskie. W 990 r. Niemczę zdobyły wojska Mieszka I. Szerokim echem odbiła się natomiast tzw. Wielka Obrona Niemczy w 1017 r., kiedy to chciały ją podbić wojska cesarstwa niemieckiego. Determinacja i odwaga obrońców stały się sławne także daleko za granicą, a sama Obrona urosła do rangi symbolu obrony granic polskich.
Niemcza otrzymała niemieckie prawa miejskie ok. 1282 r. Sześć lat później tak samo przeszedł na nie Dzierżoniów, wtedy Rychbach („bogaty potok”). Na XIII i XIV w. datowane są także rodowody Mościska (osady położonej przy przeprawie), Owiesna, Ratajna, Bielawy, Pieszyc, Piławy czy Łagiewnik. W 1392 r. obszar obecnej ziemi dzierżoniowskiej, wskutek układów dynastycznych, przeszedł pod panowanie czeskie. Trudnym okresem była tzw. wojna husycka, kiedy to w 1428 r. prawdopodobnie spalono i splądrowano Dzierżoniów, Bielawę i inne okoliczne miejscowości. Nie lepiej było później, bo w latach 1431-1495 ziemie te pięciokrotnie przetrzebiła zaraza. Od 1526 r. tereny te znalazły się w granicach Austrii. Spokój i rozwój zakłóciła tym razem szalejąca w latach 1618-1648 w Europie wojna trzydziestoletnia. Praktycznie każdy przemarsz wojsk przez tereny ziemi dzierżoniowskiej kończył się paleniem, niszczeniem i grabieżą. Nie był to zdecydowanie czas na rozwój rzemiosła czy zwykłego codziennego życia. Dzierżoniów trafiał na zmianę pod panowanie protestantów i katolików, co kończyło się za każdym razem wygnaniem przegranych.
Po 1740 r. ziemie te przejęły Prusy. Austria, mimo podpisanego w 1742 roku pokoju, kilkakrotnie próbowała je odzyskać – najpierw w latach 1744-45, następnie w roku 1756. Udało się dopiero w 1757 roku, lecz nowy stan rzeczy nie trwał długo. W 1762 roku, po bitwie na terenie dzisiejszej Piławy Dolnej, Prusy odzyskały te ziemie. Warte odnotowania są dwie daty. W 1790 r. w Dzierżoniowie podpisano konwencję austriacko-pruską traktującą o wspólnej polityce wobec Rosji. Rozmowy odbywały się w nieistniejącej już kamienicy w Rynku. Z kolei w 1813 r. podpisano tu układ antynapoleoński. Rozmowy toczyły się w kamienicy przy dzisiejszej ulicy Krasickiego 27. Od 1871 r. ziemia dzierżoniowska stała się częścią zjednoczonych Niemiec. Stan ten trwał aż do zakończenia drugiej wojny światowej.
Cała okolica słynęła z tradycji włókienniczych. Rzemiosło rozwijało się bardzo prężnie przez wieki. Zahamowała je znacznie rewolucja przemysłowa, toczące się wojny oraz silna konkurencja w zachodniej części kontynentu. Początkowo tkacze, zrzeszeni w cechach lub pracujący indywidualnie, wiedli względnie spokojne życie. Na terenie Pieszyc, Bielawy czy Dzierżoniowa całe rodziny żyły tylko z tkactwa. Ich losy były związane z manufakturami. Powstawanie dużych zakładów tkackich sprawiło, że działalność indywidualna traciła sens. Na początku XIX w. bogaty przedsiębiorca Fryderyk Sadebeck zatrudniał w swoich zakładach blisko 10 tys. pracowników. Niestety, wspomniany już czynnik ekonomiczny, jakim była zachodnia konkurencja, ale także blokada kontynentalna, doprowadziły do stałego ograniczania produkcji, a co za tym idzie – także zatrudnienia i wysokości płac.
W 1844 r. w Pieszycach, a następnie w Bielawie rozpoczęły się demonstracje, które szybko przerodziły się w zamieszki. W tym czasie robotnicy zdemolowali lub spalili domy lokalnych przedsiębiorców i magazyny zakładowe. Powstanie szybko zostało krwawo stłumione przez wojsko pruskie. Choć samo w sobie było niewielkie, odbiło się szerokim echem nawet w odległych krajach, stając się inspiracją dla innych działaczy robotniczych. Bunt tkaczy został uwieczniony w sztuce „Tkacze” niemieckiego noblisty Gerhardta Hauptmanna. Nowy ład międzynarodowy po drugiej wojnie światowej zmienił także kształty granic. Od 1945 r. Śląsk znów stał się częścią Polski. Z terenu ziemi dzierżoniowskiej wysiedlano Niemców, na ich miejsce osiedlając Polaków, w tym przesiedleńców z Kresów Wschodnich. Nadana po wojnie nazwa Dzierżoniów, która zastąpiła niemieckie Reichenbach, pochodzi od nazwiska księdza Jana Dzierżonia, znanego śląskiego pszczelarza. Co ciekawe, nie wiadomo, dlaczego zdecydowano się na upamiętnienie właśnie tej osoby. Ksiądz Dzierżoń nie był bowiem nigdy związany z ziemią dzierżoniowską.
Okres PRL to dla ziemi dzierżoniowskiej czas dynamicznego rozwoju przemysłu włókienniczego (zakłady Bielbaw, Silesiana), a także radiotechnicznego (Diora). Zakłady te nie poradziły sobie jednak w rzeczywistości III RP i były kolejno likwidowane.
· 1945
o styczeń – zbliżanie się Armii Czerwonej spowodowało ucieczkę i ewakuację ludności niemieckiej z terenów Pomorza i Śląska zarządzonej przez władze niemieckie bez przygotowania. Z tego powodu wielu ludzi zginęło, w wyniku działań frontowych, bądź wskutek silnych mrozów.
o 8 maja – wkroczenie do miasta Armii Czerwonej
o włączenie miasta wraz z Dolnym Śląskiem do państwa polskiego
o zaczęli przybywać Polacy z obszarów, które po konferencji jałtańskiej znalazły się poza nową wschodnią granicą Polski. Polaków tych wysiedlano na podstawie umów z ZSRR, które podpisał Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego.
o początek wysiedlenia niewielu pozostałych jeszcze po zimowej ucieczce i ewakuacji dotychczasowych mieszkańców miasta do Niemiec
o specyfiką miasta był silny napływ osadników pochodzenia żydowskiego, wskutek czego stało się ono wówczas jednym z 6 największych skupisk ludności żydowskiej w Polsce.
o uruchomienie Państwowej Fabryki Odbiorników Radiowych, późniejszych Zakładów Radiowych Diora
o powstanie klubu piłkarskiego Lechia Dzierżoniów.
· 1946 – zmiana nazwy miasta z Rychbach / Drobniszów na Dzierżoniów, – na cześć ks. Jana Dzierżona, sławnego pszczelarza.
· 1948 – Dzierżoniów liczy ok. 24 000 mieszkańców, w tym ok. 26% Żydów.
· lata 50. – emigracja ludności pochodzenia żydowskiego za granicę.
· lata 60. – wyburzenie 13 zabytkowych kamienic, tworzących północną pierzeję rynku.
Okres PRL to dla ziemi dzierżoniowskiej czas dynamicznego rozwoju przemysłu włókienniczego (zakłady Bielbaw, Silesiana), a także radiotechnicznego (Diora). Zakłady te nie poradziły sobie jednak w rzeczywistości III RP i były kolejno likwidowane.
Kalendarium:
· XII w. – legendarne początki miasta.
· 1159 – legendarna data wybudowania kościoła św. Jerzego przez księcia Bolesława Kędzierzawego.
· 13 lutego 1258 – pierwsza pisemna wzmianka o Reichenbach i kościele św. Jerzego.
· 1290 – miasto otrzymało pieczęć przedstawiającą św. Jerzego zabijającego smoka na tle murów miejskich – obecny herb miasta.
· 1291 – miasto przeszło pod władzę Piasta świdnicko-ziębickiego – Bolka I Surowego.
· pocz. XIV w. – budowa kościoła Niepokalanego Poczęcia NMP przez zakon augustianów-eremitów.
· 1337 – uniezależnienie się od księcia świdnicko-jaworskiego.
· 1338 – przekazanie przez księcia Bolka II kościoła św. Jerzego zakonowi rycerskiemu joannitów.
· 1392 – miasto przeszło wraz z księstwem jaworsko-świdnickim do Korony Czeskiej.
· XVI w. – rozwój miasta jako ośrodka tkactwa.
· 1526 – przejście pod zwierzchnictwo Habsburgów.
· 1618–1648 (wojna trzydziestoletnia) – pożary, wyludnienie i upadek miasta.
· 1733 – ustawienie na rynku figury św. Jana Nepomucena.
· 1742 – przejście pod panowanie Prus.
· 1750 – w polskojęzycznym dokumencie pruskim miejscowość jest wymieniona jako Reychenbach
· 1762 – bitwa pod Dzierżoniowem
· 1780–1784 – wyburzenie starych domów i budowa w ich miejscu jednopiętrowych domów kalenicowych.
· 1790 – spotkanie dyplomatów Prus, Austrii, Wielkiej Brytanii i Holandii, którego rezultatem była konwencja w Reichenbach.
· 1795–1798 – budowa kościoła ewangelickiego (obecnie rzymskokatolicki pw. NMP Matki Kościoła).
· 1805 – założenie ewangelickiego cmentarza z kaplicą grobową Sadebecków.
· 1813 – zawarcie tajnych układów, które zapoczątkowały powstanie VI koalicji antynapoleońskiej; spotkanie króla pruskiego Fryderyka Wilhelma III oraz cara Aleksandra I.
· 1815–1820 – stolica rejencji dzierżoniowskiej w prowincji Śląsk.
· 1815 – powstanie w Dzierżoniowie loży masońskiej „Aurora zur ehernen Kette”
· 1820 – włączenie do rejencji wrocławskiej prowincji Śląsk.
· 1855 – uzyskanie pierwszego połączenia kolejowego.
· 1871 – miasto wraz z Prusami staje się częścią zjednoczonych Niemiec.
· 1872–1875 – gruntowna przebudowa siedziby władz miejskich (ratusza).
· 1908 – powstanie budynku byłego Hotelu Polonia
· W czasie II wojny światowej w miejscowości znajdowała się filia niemieckiego obozu koncentracyjnego Groß-Rosen.
· XII w. – legendarne początki miasta.
· 1159 – legendarna data wybudowania kościoła św. Jerzego przez księcia Bolesława Kędzierzawego.
· 13 lutego 1258 – pierwsza pisemna wzmianka o Reichenbach i kościele św. Jerzego.
· 1290 – miasto otrzymało pieczęć przedstawiającą św. Jerzego zabijającego smoka na tle murów miejskich – obecny herb miasta.
· 1291 – miasto przeszło pod władzę Piasta świdnicko-ziębickiego – Bolka I Surowego.
· pocz. XIV w. – budowa kościoła Niepokalanego Poczęcia NMP przez zakon augustianów-eremitów.
· 1337 – uniezależnienie się od księcia świdnicko-jaworskiego.
· 1338 – przekazanie przez księcia Bolka II kościoła św. Jerzego zakonowi rycerskiemu joannitów.
· 1392 – miasto przeszło wraz z księstwem jaworsko-świdnickim do Korony Czeskiej.
· XVI w. – rozwój miasta jako ośrodka tkactwa.
· 1526 – przejście pod zwierzchnictwo Habsburgów.
· 1618–1648 (wojna trzydziestoletnia) – pożary, wyludnienie i upadek miasta.
· 1733 – ustawienie na rynku figury św. Jana Nepomucena.
· 1742 – przejście pod panowanie Prus.
· 1750 – w polskojęzycznym dokumencie pruskim miejscowość jest wymieniona jako Reychenbach
· 1762 – bitwa pod Dzierżoniowem
· 1780–1784 – wyburzenie starych domów i budowa w ich miejscu jednopiętrowych domów kalenicowych.
· 1790 – spotkanie dyplomatów Prus, Austrii, Wielkiej Brytanii i Holandii, którego rezultatem była konwencja w Reichenbach.
· 1795–1798 – budowa kościoła ewangelickiego (obecnie rzymskokatolicki pw. NMP Matki Kościoła).
· 1805 – założenie ewangelickiego cmentarza z kaplicą grobową Sadebecków.
· 1813 – zawarcie tajnych układów, które zapoczątkowały powstanie VI koalicji antynapoleońskiej; spotkanie króla pruskiego Fryderyka Wilhelma III oraz cara Aleksandra I.
· 1815–1820 – stolica rejencji dzierżoniowskiej w prowincji Śląsk.
· 1815 – powstanie w Dzierżoniowie loży masońskiej „Aurora zur ehernen Kette”
· 1820 – włączenie do rejencji wrocławskiej prowincji Śląsk.
· 1855 – uzyskanie pierwszego połączenia kolejowego.
· 1871 – miasto wraz z Prusami staje się częścią zjednoczonych Niemiec.
· 1872–1875 – gruntowna przebudowa siedziby władz miejskich (ratusza).
· 1908 – powstanie budynku byłego Hotelu Polonia
· W czasie II wojny światowej w miejscowości znajdowała się filia niemieckiego obozu koncentracyjnego Groß-Rosen.
· 1945
o styczeń – zbliżanie się Armii Czerwonej spowodowało ucieczkę i ewakuację ludności niemieckiej z terenów Pomorza i Śląska zarządzonej przez władze niemieckie bez przygotowania. Z tego powodu wielu ludzi zginęło, w wyniku działań frontowych, bądź wskutek silnych mrozów.
o 8 maja – wkroczenie do miasta Armii Czerwonej
o włączenie miasta wraz z Dolnym Śląskiem do państwa polskiego
o zaczęli przybywać Polacy z obszarów, które po konferencji jałtańskiej znalazły się poza nową wschodnią granicą Polski. Polaków tych wysiedlano na podstawie umów z ZSRR, które podpisał Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego.
o początek wysiedlenia niewielu pozostałych jeszcze po zimowej ucieczce i ewakuacji dotychczasowych mieszkańców miasta do Niemiec
o specyfiką miasta był silny napływ osadników pochodzenia żydowskiego, wskutek czego stało się ono wówczas jednym z 6 największych skupisk ludności żydowskiej w Polsce.
o uruchomienie Państwowej Fabryki Odbiorników Radiowych, późniejszych Zakładów Radiowych Diora
o powstanie klubu piłkarskiego Lechia Dzierżoniów.
· 1946 – zmiana nazwy miasta z Rychbach / Drobniszów na Dzierżoniów, – na cześć ks. Jana Dzierżona, sławnego pszczelarza.
· 1948 – Dzierżoniów liczy ok. 24 000 mieszkańców, w tym ok. 26% Żydów.
· lata 50. – emigracja ludności pochodzenia żydowskiego za granicę.
· lata 60. – wyburzenie 13 zabytkowych kamienic, tworzących północną pierzeję rynku.
(C) copyright
Proszę przesyłać uwagi, sugestie, propozycje zdjęć i tekstów bezpośrednio na adres: pawul70@gmail.com
Autor bloga dołoży wszelkich możliwych starań, aby prezentowane treści były prawdziwe oraz nie naruszały rzeczywistych praw osób trzecich, w tym praw autorskich (jeśli zostaną ujawnione, będą znane).
Zważywszy jednak jak działa światowy internet, itp. należy brać pod uwagę fakt, że często nie można powyższego zagwarantować. Dlatego błędne informacje – brak autorstwa fotografii, tekstów, dokumentów, itp. ujawnionych na tym blogu nie mogą być podstawą jakichkolwiek roszczeń bez uprzedniego kontaktu z autorem celem ustalenia faktów, itp.
**********************************************************
Please send comments, suggestions, photo and text suggestions directly to the following address: pawul70@gmail.com
The author of the blog will make every effort to ensure that the presented content is true
and did not infringe the actual rights of third parties, including copyright (if any disclosed will be known).
However, considering how the global internet works, etc., it should be taken into account that this often cannot be guaranteed. Therefore, incorrect information - the lack of authorship of photos, texts, documents, etc. disclosed on this blog cannot be the basis for any claims without prior contact with the author to establish the facts, etc.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz